Wees een bruggenbouwer – een muzikale pelgrimstocht

Gregoriaans en viool

dinsdag 17.06.2025, 20.30 uur: Kerk “Zusters onder de Bogen” te Maastricht

Harald Kimmig, Violine (www.haraldkimmig.de )

Schola Maastricht (www.scholamaastricht.nl )

Gastdirigent: Marco Fühner (Domkantor Aachen https://dommusik-aachen.de/personen/ )

Toelichting

De mens is al sinds mensenheugenis een pelgrim: als de wereldreligies één ding gemeen hebben, is het dat mensen zich zoekend en vragend op weg begeven. Dit betekent dat gelovingen zoekers geboren ‘bruggenbouwers’ zijn. Als we in een muzikale pelgrimstocht bruggen bouwen van Mesopotamië via Egypte, Jeruzalem, Rome, van Aken naar Maastricht en de luisteraars op dit pad meenemen, willen we het vreedzaam naast elkaar bestaan van religies in onze ruwe, onzekere tijden bevorderen, zoals gregoriaanse zang en viool elkaar vinden in unanimiteit en verborgen meerstemmigheid.

Liturgische gezangen uit de 8e tot de 13e eeuw en hedendaagse improvisaties van de soloviool ontmoeten elkaar in een rijk contrast: op deze buitengewone avond creëren lange adem en een behendige strijkstok een klanktapijt in de kerk.

De reis begint met een blik op een ster die ooit in het oosten op kwam en tevens de weg wees naar de geboorte van Jezus (Communio Vidimus stellam). Het centrale motief van het joodse geloof is de uittocht van Israël uit Egypte: het Canticum Cantemus Domino bezingt de uittocht.

Maar kan deze uittocht werkelijk worden gelezen als een demonstratie van de macht van de sterkere en dus van een bijna ‘brutale’ God? Daarentegen kondigt de viool een klaagzang aanvan de verslagen Egyptenaren, die misschien nog nooit eerder is gezongen.

Voor joden, moslims en christenen staat de heilige stad Jeruzalem in het centrum van de religieuze geschiedenis: het feit dat de stad herhaaldelijk werd verwoest, toont aan dat grondbezit op zichzelf geen spirituele grootheid is. De spirituele dimensie van deze stad kan alle religies er keer op keer aan herinneren dat zij de basis is van duurzame vrede (Communio Ierusalem, quae aedificatur ut civitas). Afwisselend met dit gregoriaans improviseert de violist ter nagedachtenis aan alle zogenaamde ‘heilige’ oorlogen die rond deze stad werden uitgevochten: Bellum et sanctuarium.

Vanuit het stralende Jeruzalem (Graduale Omnes de Saba venient) maken we een pelgrimstocht naar Rome, de stad die eraan herinnert dat de apostel Petrus, de eerste bruggenbouwer, de macht van de sleutels kreeg (Antiphon Quodcumque ligaveris en Responsorium Simon Petre). Karel de Grote, misschien wel de belangrijkste heerser van de Middeleeuwen, plaatst zichzelf geheel in de traditie van de Roomse Kerk. Zijn Paltskapel in Aken is een Mariakerk. We komen in de zogenaamde Euregio (het drielandenpunt tussen Nederland, België en Duitsland), waar de Schola Maastricht vandaan komt. Daartoe klinkt een responsorie, ontleend aan het 13e-eeuwse

Karel de Grote-officie uit de zogenaamde Ars Nova binnen de wereld van de eenstemmige koorzang. De omvang (bereik) van de gezangen bereikt een decime. Daarnaast beweegt de viool zich in haar improvisaties ook door steeds grotere toonruimtes.

1De bestemming van onze reis is Maastricht, de woonplaats van de schola. Het wordt gekenmerkt door vier stadsdevoties, die we deze avond zullen presenteren: het Heilig Kruis (kerk in Wyck), sint Servaas, sint Lambertus en Maria (Basiliek Sterre der Zee). Servatius (+384) was de eerste bisschop van de Civitas Tungrorum. De legende ziet hem als de sleuteldrager die de sleutel uit handen van Petrus zelf in Rome ontving. Lambertus werd in 705 vermoord (daarom klinkt hier de vioolimprovisatie Caedes et occisio) en vond zijn eerste biograaf in de beroemde bisschop Stefanus van Luik (901-920), tevens componist van het liturgisch officie.

Tot op de dag van vandaag is er in Aken en Maastricht elke zeven jaar een heiligdomsvaart:

een pelgrimstocht naar de heiligdommen en relieken: Maastricht 2025 – Aken 2028. Eenmaal aangekomen bij de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in Maastricht sluiten we af met de Mariahymne

Ave maris stella.

Bernhard Pfeiffer

Vertaling Ed Smeets